Αυτονομία του Πολιτικού, Κώστας Παπαϊωάννου

Για να μπορέσει το πολιτικό να κατακτήσει την αυτονομία του, πρέπει ο λόγος να αποδεσμευτεί από τον μύθο και το δόγμα: η εκμάθηση του ελεύθερου διαλόγου, η έξις στην ανεκτικότητα, η πλήρης αυτονομία του πνεύματος που κάνει αντικείμενό του οτιδήποτε είναι ή μπορεί να γίνει αισθητό ή αντικείμενο σκέψης, αυτές είναι οι ουσιαστικές προϋποθέσεις για την ύπαρξη του πολίτη. Είναι χρήσιμο να υπενθυμίζει κανείς αυτά τα αυτονόητα, όταν έχουμε γνωρίσει τις απαγορεύσεις πάνω στην «εβραϊκή» επιστήμη, την «αστική» γενετική, την «κοσμοπολίτικη» τέχνη, τις διώξεις των «αιρετικών» και των «αναθεωρητών». Κάθε φορά που μια ιδιαίτερη ομάδα έκρινε ότι νομιμοποιούνταν να επιβάλει την αλήθεια και να αποκαθάρει την ανθρωπότητα από το σφάλμα, το ιδεολογικό μονοπώλιο δεν ήταν παρά το προανάκρουσμα και το επιστέγασμα της υποδούλωσης του συνόλου. Ταυτόχρονα όμως γνωρίζουμε πόσο δύσκολο είναι να ζει κανείς σε έναν κόσμο ανερμήνευτο, στερημένο από ένα συνολικό νόημα: ο φόβος της διανοητικής ανασφάλειας, με άλλα λόγια ο φόβος της μη-αλήθειας είναι το ίδιο έντονος με τον φόβο μπροστά στην εχθρική φύση ή στον εχθρό απέναντι στον οποίο πρέπει να οπλιστούμε. Στις περισσότερες κοινωνίες, η θρησκεία ήταν εκείνη που συγκροτούσε τον θεμελιακό κοινωνικό σύνδεσμο, ενώ μια μειοψηφία ιερέων κατείχε μια θέση ηγετική, μια θέση «μονοπωλίου», πράγμα που είχε ως συνέπεια σχεδόν πάντα τη δοτή εξουσία, το προνόμιο και τη μισαλλοδοξία. Είναι σπάνιες οι κοινωνίες που μπόρεσαν να ξεφύγουν ή να αντισταθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα στη γοητεία της ομοφωνίας και να αντέξουν στις επιμέρους αλήθειες και στις αβεβαιότητες του ελεύθερου διαλόγου. Και ακόμα πιο σπάνιες είναι οι εποχές κατά τις οποίες οι κάτοχοι της πνευματικής εξουσίας υποχρεώθηκαν να σχετικοποιήσουν την πίστη τους, να δεχθούν την κριτική και να υποκαταστήσουν τη βία και το ανάθεμα με την πειθώ: μονάχα όταν οι άνθρωποι ανησυχούν επειδή έπαψαν να ανησυχούν, μονάχα τότε οι ατομικές και συλλογικές ελευθερίες καθίστανται δυνατές.

Τέχνη και πολιτισμός στην αρχαία Ελλάδα, Κώστας Παπαϊωάννου, εκδ. Εναλλακτικές, σελ. 122-3.