Λογική, Πίστη και Επανάσταση του Terry Eagleton

Υπό μια έννοια η αντικατάσταση ενός υπερβατικού Θεού με μια παντοδύναμη ανθρωπότητα αλλάζει απρόσμενα λίγα πράγματα, όπως επισήμανε περιφρονητικά ο Νίτσε. Εν τοιαύτη περιπτώσει εξακολουθεί να υπάρχει ένα αμετακίνητο μεταφυσικό κέντρο στον κόσμο˙ μόνο που πλέον είμαστε εμείς αυτό, αντί κάποιας θεότητας. Κι αφού είμαστε κυρίαρχοι, αδέσμευτοι από περιορισμούς τους οποίους δεν θεσπίζουμε οι ίδιοι, μπορούμε να ασκήσουμε τη νεόκοπη θεϊκότητά μας επιδιδόμενοι, μεταξύ άλλων, σε εκείνη τη μορφή της εκστατικά δημιουργικής jouissance [απόλαυση] που είναι γνωστή ως καταστροφή. Κατά την άποψη του Νίτσε, αν το ζητούμενο δεν είναι απλώς η μεταμόσχευση της απόλυτης δύναμης από τον ένα στον άλλο, τότε ο θάνατος του Θεού πρέπει επίσης να σημάνει το θάνατο του ανθρώπου – δηλαδή το τέλος ενός συγκεκριμένου αγέρωχου, υπεροπτικού ανθρωπισμού. Διαφορετικά ο άνθρωπος είναι πάντοτε κρυφά θεολογικός. Αποτελεί συνέχιση του Θεού με άλλα μέσα. Απλώς ο Θεός διάγει μια σκιώδη μετά θάνατον ζωή υπό τη μορφή της αξιοσέβαστης προαστιακής ηθικής, όπως πράγματι συμβαίνει σήμερα. Η απειρότητα του ανθρώπου καταλήγει απλώς να αντικαθιστά την αιωνιότητα του Θεού. Στο πνεύμα του Φάουστ ο άνθρωπος ερωτεύεται τις φαινομενικά απεριόριστες δικές του δυνάμεις, λησμονώντας ότι στο δόγμα της Ενσάρκωσης ο Θεός παρουσιάζεται να είναι ερωτευμένος με το σαρκικό, το εύθραυστο και το πεπερασμένο. Αποχαυνωμένος ο άνθρωπος από την απειρότητά του, βρίσκεται σε διαρκή κίνδυνο να αναπτυχθεί υπερβολικά γρήγορα, υπερβάλοντας καταστροφικά εαυτόν, με αποτελέσματα όπως εκείνα του μύθου της Πτώσης. 

Υπάρχει μια παραδοσιακή θεραπεία γι’ αυτή την ασθένεια, η οποία ονομάζεται τραγική τέχνη˙ όπως όμως με τη χημειοθεραπεία, το φάρμακο μπορεί να αποβεί σχεδόν το ίδιο εξοντωτικό με την αρρώστια. Όταν οι αρχαίοι Έλληνες γίνονταν μάρτυρες μιας τέτοιας ασύδοτης συμπεριφοράς, άρχιζαν να τρέμουν και ύψωναν περιδεείς το βλέμμα τους στον ουρανό, έχοντας επίγνωση ότι θα ακολουθούσε η δίκαιη τιμωρία. Ο Άγιος Αυγουστίνος παρατηρεί ότι δεν πρέπει τα δημιουργημένα πράγματα να αποκτούν αξιώσεις δημιουργίας – όχι ως μομφή κατά των καλλιτεχνών, αλλά ως εναντίωση σε ό,τι σήμερα θα ονομάζαμε μεγαλοαστικό μύθο της αυτογένεσης. Η αυτοδημιουργία αποτελεί την κατεξοχήν αστική φαντασίωση. Η άρνηση του γεγονότος ότι η ελευθερία μας ευδοκιμεί μόνο στο πλαίσιο κάποιας πιο θεμελιώδους εξάρτησης βρίσκεται στις ρίζες ορισμένων μεγάλης κλίμακας ιστορικών καταστροφών. Αποτελεί ασφαλώς μια από τις κινητήριες δυνάμεις του σημερινού δυτικού νεοϊμπεριαλισμού.

(απόσπασμα από το Λογική, Πίστη και Επανάσταση του Terry Eagleton, εκδ. Πατάκη, σελ. 34-6)