Περί αντίστασης και μονοδοξίας

Υπάρχουν τραγικές στιγμές στην ιστορία όπου οι μάχες που πρέπει να δοθούν και δίνονται είναι κυριολεκτικώς ζωτικής σημασίας, ζωής και θανάτου που λέμε, μάχες που η έκβαση τους μπορεί να εγγράψει το Είναι ολόκληρων γενεών. Μία τέτοια είναι και η σημερινή που διαδραματίζεται ώστε να σταματήσει η γενοκτονία στη Γάζα, δηλαδή η συστηματική εξόντωση, με όλα τα μέσα, ενός υπό κατοχή λαού.

Μπορούμε να πούμε ότι είχε δίκιο ο Πιερ Κλαστρ όταν υποστήριζε πως «το γενοκτονικό μυαλό (…) αρνείται, απλά και καθαρά, τη διαφορά. Οι άλλοι εξοντώνονται γιατί αντιπροσωπεύουν το απόλυτο κακό»[1]. Πρόκειται με λίγα λόγια για μια πραγματικότητα που συναντάται μόνο όταν ο ρατσισμός –γιατί περί ρατσισμού πρόκειται– έχει φτάσει στο απώτατο όριό του. Επιπροσθέτως και όσον αφορά την αδιαφορία/συμφωνία της πλειοψηφίας της ισραηλινής κοινωνίας σε ό,τι γίνεται στη Γάζα, η Έβα Ιλούζ εξηγεί πως οφείλεται, μεταξύ άλλων, στο ότι «η πολιτική των δύο τελευταίων δεκαετιών απέναντι στους Παλαιστίνιους ήταν καταστροφική, απομονώνοντας και στραγγαλίζοντας τους. Έτσι, οι Ισραηλινοί έχουν ελάχιστες αλληλεπιδράσεις μαζί τους, εκτός από καταστάσεις κυριαρχίας (εργάτες ή κρατούμενοι). Όταν αντιμετωπίζεις μια ομάδα ανθρώπων μόνο υπό το πρίσμα ενός μηχανισμού [ασφαλείας] και κυριαρχίας, τους απανθρωποποιείς (όπως και τον εαυτό σου σε αυτή τη διαδικασία)»[2].

Όλη αυτή η φρικαλεότητα και κτηνωδία στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη πρέπει να σταματήσει. Μπορεί, όμως, ποτέ να καταπολεμηθεί αυτό το απόλυτα απάνθρωπο όταν υιοθετούνται δράσεις, τακτικές και σχήματα σκέψης που επίσης προσεγγίζουν τα πράγματα, τρόπον τινά, με εφάμιλλους ως προς την απολυτότητα, ακόμη κι αν μη ρατσιστικούς, τρόπους; Η λογική του άσπρου/μαύρου μπορεί επίσης να γεννήσει τέρατα, και μέσα στην ιστορία έχει γεννήσει πολλάκις, κι είναι αμφίβολο εάν μπορεί να τα σταματήσει, το πολύ πολύ να τα αντικαταστήσει με νέα. Ο εκάστοτε σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα. Καμιά φορά είναι απαραίτητο να προσπαθούμε να πάρουμε έστω και μια ελάχιστη απόσταση από την αδυσώπητη ροή των γεγονότων, να στοχαζόμαστε εαυτές και αλλήλους, να μην ενδίδουμε στην ευκολία των έτοιμων σχημάτων, θεωριών, να μην γινόμαστε τελικά έρμαια του θυμικού.

Ας σημειωθεί ότι ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός, από εκεί που ήταν ανοιχτός, πολύφωνος και πολύδοξος, δηλαδή όπου η ύπαρξη διαφορετικών τρόπων του βίου (αιρέσεων) ήταν ο κανόνας, έφτασε βαθμηδόν να μεταμορφωθεί σε έναν μισαλλόδοξο κόσμο που δεν ανεχόταν τίποτα που να μην συμφωνούσε, σχεδόν στα πάντα, μαζί του. Η ιστορικός Πολύμνια Αθανασιάδη εντοπίζει ότι «ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός και η πολιτική μονοδοξία, η άνοδος της βίας και το καθοδικό άνυσμα στον “εκδημοκρατισμό του πολιτισμού”, οι αυξανόμενες στρατιές νεόπτωχων στις μεσαίες τάξεις της Δύσης και η μετεωρική άνοδος μιας νέας τάξης τεχνοκρατών (…) είναι όλες παράμετροι που συνέβαλλαν δυναμικά στην πολιτισμική μετάλλαξη του αρχαίου κόσμου»[3] προς την κατεύθυνση που περιγράψαμε.

Σαν πολύ γνώριμη δεν μας φαντάζει αυτή η περιγραφή; Λες και είναι βγαλμένη από τη μέχρι τώρα ιστορία του τέλους του 20^ου και των αρχών του 21^ου αιώνα. Μόνο που η απόληξη αυτής της λογικής στην ύστερη αρχαιότητα περιείχε λογοκρισία, καταστροφή ναών, διώξεις και ενίοτε κατέληγε στο ξεκλήρισμα ολόκληρων λαών και στο κάψιμο ανθρώπων. Τα υποκείμενα δε που διέπραξαν όλα αυτά τα κτηνώδη, πίστευαν μέχρι θανάτου ότι βρίσκονταν «στη σωστή πλευρά της ιστορίας». Όπως σημειώνει και ο Κώστας Παπαϊωάννου «είναι χρήσιμο να υπενθυμίζει κανείς αυτά τα αυτονόητα, όταν έχουμε γνωρίσει τις απαγορεύσεις πάνω στην “εβραϊκή” επιστήμη, την “αστική” γενετική, την “κοσμοπολίτικη” τέχνη, τις διώξεις των “αιρετικών” και των “αναθεωρητών”. Κάθε φορά που μια ιδιαίτερη ομάδα έκρινε ότι νομιμοποιούνταν να επιβάλει την αλήθεια και να αποκαθάρει την ανθρωπότητα από το σφάλμα, το ιδεολογικό μονοπώλιο δεν ήταν παρά το προανάκρουσμα και το επιστέγασμα της υποδούλωσης του συνόλου»[4].

Το γεγονός ότι στις μέρες μας άτομα έχουν φτάσει στο σημείο να μην αντέχουν να ομολογείται οτιδήποτε παρεκκλίνει κατ’ ελάχιστο απ’ ό,τι θεωρούν «πολιτικά ορθό» ως προς το ζήτημα της Παλαιστίνης (και όχι μόνο), είναι ξεκάθαρα δείγμα μονοδοξίας, μια ατραπός που όσες φορές ακολουθήθηκε μαζικά, είχε βάρβαρα και τραγικά αποτελέσματα. Αν δεν μπορούμε να αντέξουμε, εν προκειμένω, τον λόγο μίας εβραίας συγγραφέα (Έβα Ιλούζ) που κατηγορείται από το γενοκτονικό κράτος ως αντιισραηλινή –η οποία, μάλιστα, έχει υπογράψει υπέρ της δημιουργίας παλαιστινιακού κράτους, όπως και για τη διερεύνηση του Ισραήλ για εγκλήματα πολέμου, μιλά κατά της ισραηλινής κατοχής κ.ά– επειδή δεν κουμπώνουν εντελώς με τις «δικές μας» θέσεις αυτά που υποστηρίζει (π.χ. σε κείμενό της σχετικά με τον αντισιωνισμό/αντισημιτισμό κάνει ακροβασίες, κ.ά), τότε κάτι δεν πάει καθόλου καλά.

Είναι άλλο πράγμα οι δράσεις αλληλεγγύης, οι παλαιστινιακοί περίπατοι, το οικονομικό μποϊκοτάζ και η παρεμπόδιση αποστολής πολεμικού υλικού που καλώς γίνονται, όπως και η αντιπαράθεση με θέσεις που διαφωνούμε. Και είναι τελείως διαφορετικό η απόσυρση από την κυκλοφορία ενός βιβλίου, που καταπιάνεται με ένα άσχετο θέμα (Ψυχρή Τρυφερότητα. Η άνοδος του συναισθηματικού καπιταλισμού, εκδ. oposito), επειδή η συγγραφέας στο ζήτημα της Γάζας δεν έχει ακριβώς την ίδια άποψη με εμάς -παρότι καταδικάζει, βέβαια, το τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή, ακόμη κι αν τον Νοέμβριο του 2023 είχε διαφωνήσει ως προς τη χρήση του όρου γενοκτονία. Έκτος κι αν πάρουμε απόφαση ότι δεν έχουμε κανέναν πρόβλημα στο τέλος να καταλήξουμε να μοιάζουμε στους τεχνοκράτες των Βρυξελλών, όπου «μποϊκοτάρουν» κάθε ρωσικό πολιτισμικό προϊόν, ζώντων και τεθνεώτων –ή σε άλλους φορείς της Δύσης που αποκλείουν, αντίστροφα, παλαιστίνιους/φιλο-παλαιστίνιους διανοούμενους και καλλιτέχνες μετά την 7^η Οκτωβρίου λόγω των απόψεών τους.

Εύχομαι πραγματικά να μην ενδώσουμε στη μονοδοξία και τη σαγήνη του Ενός -καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος, και πάντα στο τέλος απολήγει σε κάποιου είδους βαρβαρότητα- ούτε να φλερτάρουμε, ακροβατώντας στα όρια, με λογικές και πρακτικές χαρακτηριστικές των νεοφιλελεύθερων τεχνοκρατών και εν γένει της κυριαρχίας.

Λευτεριά στην Παλαιστίνη!

 

Σημειώσεις:

1. P. Clastres, Για την εθνοκτονία, εκδ. Ελευθεριακή Κουλτούρα, σελ. 5, 2014.

2. Eva Illouz, Never has peace seemed so necessary and impossible, 2/2/2024, https://forward.com/culture/578237/eva-illouz-franco-israeli-sociologist-israel-hamas-gaza-oct-7/

3. Π. Αθανασιάδη, Η άνοδος της μονοδοξίας στην ύστερη αρχαιότητα, εκδ. Εστίας, σελ. 47-8, 2018.

4. Κ. Παπαϊωάννου, Τέχνη και πολιτισμός στην αρχαία Ελλάδα, εκδ. Εναλλακτικές, σελ. 122, 2009.

 

 (Το άρθρο είναι του Χάρη Φραντζή και δημοσίευτηκε στην εφημερίδα Η Εποχή)